Instytucja powiatu wysokomazowieckiego istnieje od 140 lat. W 1866 roku car Aleksander II podpisał ustawę o zarządzie gubernialnym i powiatowym. Weszła ona w życie w styczniu 1867 roku. W guberni łomżyńskiej powstało 8 powiatów: kolneński, łomżyński, makowski, mazowiecki, ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i szczuczyński. Na terenie powiatu mazowieckiego znalazły się wówczas miasta: Ciechanowiec, Mazowieck, Sokoły i Tykocin oraz gminy wiejskie: Chojane, Dzięciel, Jabłonka, Klukowo, Kowalewszczyzna, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Stelmachowo, Szepietowo, Truskolasy.

15 sierpnia 1919 roku decyzją Sejmu utworzono powiat wysokomazowiecki, należący do województwa białostockiego.  Graniczył on z powiatami:  Białystok, Bielsk Podlaski, Ostrów Mazowiecka i Łomża. Siedziba powiatu mieściła się w wynajętym budynku na rynku, u wylotu ul. Mystkowskiej.

W 1919 roku na terytorium powiatu wysokomazowieckiego były 3 miasta i 9 gmin wiejskich: gmina Klukowo, gmina Kowalewszczyzna, gmina Piekuty, gmina Piszczaty, gmina Poświętne, gmina Sokoły, gmina Stelmachowo, gmina Dąbrowa Wielka, gmina Wysokie Mazowieckie, miasto Tykocin, miasto Sokoły, miasto Wysokie Mazowieckie, a pierwszym starostą wysokomazowieckim był Jozef Zychert.

W 1927 roku Rozporządzeniem Rady Ministrów, podpisanym przez ówczesnego premiera Józefa Piłsudskiego i ministra MSW Felicjana Sławoja Składkowskiego gminę Dmochy Glinki z siedzibą w Czyżewie odłączono od powiatu Ostrów Mazowiecka a przyłączono do powiatu wysokomazowieckiego. Według stanu na 1.10.1938 roku powiat wysokomazowiecki liczył 4 gminy miejskie i 10 gmin wiejskich. 

W 1944 roku przedstawiciele Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego dokonali podziału województwa białostockiego na powiaty, ustalając ich siedziby w Augustowie, Białymstoku, Bielsku Podlaskim, Łomży, Sokółce, Grajewie i w Wysokiem Mazowieckiem.    

Z dniem 31 maja 1950 roku powiat wysokomazowiecki uległ reorganizacji w wyniku ustawy sejmowej z 20 marca 1950 roku, gdzie kontynuatorem działalności powiatu było Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Wysokiem Mazowieckiem. W sierpniu 1954 roku z części powiatu mazowieckiego (gminy: Poświętne, Sokoły) utworzono powiat łapski. Ustawa z dnia 28 maja 1975 roku wprowadziła podział Polski na województwa i gminy. W wyniku tej ustawy powiat wysokomazowiecki przestał istnieć na następne 24 lata.

1 stycznia 1999 roku Powiat Wysokomazowiecki został reaktywowany. Od tego momentu powiat stale rozwija się i buduje własną tożsamość. Unikalne cechy powiatu to znakomite rolnictwo i przetwórstwo, bezpieczeństwo, czyste środowisko, wysoki standard życia.