W początkach polskiej państwowości, ziemie należące do powiatu wysokomazowieckiego stanowiły historyczne pogranicze Mazowsza z Rusią. W czasach I Rzeczypospolitej, tu przebiegała granica Korony i Księstwa litewskiego. Później było to pogranicze Mazowsza i Podlasia. Pozostałości pierwszego osadnictwa mazowieckiego z początków państwa polskiego to: grodziska w Święcku Strumianach, Starych Grodzkich, Jabłonce Kościelnej. Niedawne wykopaliska doprowadziły tez do odkrycia śladów wczesnosłowiańskiego osadnictwa w Gródku koło Kuczyna, w gminie Ciechanowiec. Wojny o polskość tych ziem trwały tu długo. Na skutek walk, tereny te uległy prawie całkowitemu wyludnieniu. Nowe osadnictwo pojawiło się tu w XIII i XIV wieku z Mazowsza. Drobne rycerstwo Mazowieckie w poszukiwaniu nowych siedzib tu otrzymało nadania i zakładało gniazda rodowe zwane okolicami. Na skutek podziałów rodzinnych nastąpiło dalsze rozdrobnienie własności ziemskich, ukształtowały się wsie zamieszkałe wyłącznie lub prawie wyłącznie przez drobna szlachtę.  Dzisiejsi mieszkańcy tej ziemi, to potomkowie osadników mazowieckich, którzy przybyli tu za czasów istnienia księstwa mazowieckiego. Dopiero w 1569 roku cale Podlasie włączone zostało do Korony. Mimo, iż miast Wysokie Mazowieckie ma już ponad 500 lat, powiat wysokomazowiecki pojawił się stosunkowo późno. Wcześniej te tereny należały do ziemi bielskiej, drohickiej i nurskiej, a następnie do powiatów supraskiego i tykocińskiego. Powiat wysokomazowiecki został utworzony przez władze carskie w 1866 roku, obejmował gminy: Klukowo, Kowalewszczyzna, Mazowieck, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Sokoły, Stelmachowo i Szepietowo. Taki podział przyjęła także II Rzeczypospolita. W 1927 roku do powiatu przyłączono gminę: Dmochy Glinki (obecnie Czyżew). Po wojnie w 1954 roku utworzono powiat łapski z obecnych gmin: Łapy, Poświętne, Sokoły, a w 1957 roku do powiatu białostockiego przemieszczono obecna gminę Tykocin. W 1957 roku zlikwidowane zostały powiaty. Utworzono województwo łomżyńskie. Miasto wysokie Mazowieckie było siedziba władz powiatowych w latach 1866-1975. Po ponad 23 letniej przerwie, nieco zmienionych granicach znowu powrócił tu powiat, tym razem jako jednostka samorządu terytorialnego.